Jednym z podstawowych komponentów systemów centralnego smarowania są rozdzielacze i dozowniki środka smarnego.

Są to elementy wykonawcze, które odpowiadają za dawkowanie środka smarnego w systemie centralnego smarowania.

Rozdzielacze i dozowniki do progresywnych systemów centralnego smarowania, jednoprzewodowych systemów centralnego smarowania oraz dwuprzewodowych systemów centralnego smarowania działają na zasadzie samoczynnego przemieszczania się tłoczków roboczych pod wpływem ciśnienia środka smarnego podawanego z pompy centralnego smarowania.

Dozowniki do dławieniowych systemów centralnego smarowania działają na zasadzie dławienia ciśnienia i przepływu oleju podawanego przez pompę smarowniczą.

Zależnie od typu układu centralnego smarowania poszczególne rozdzielacze i dozowniki różnią się zasadą działania.

W progresywnych systemach centralnego smarowania stosowane są rozdzielacze progresywne. Działają one na zasadzie postępowego przemieszczania się tłoczków umieszczonych w poszczególnych sekcjach rozdzielacza. Tłoczki przesuwając się wytłaczają środek smarny na wyloty rozdzielacza. Dopiero pełne przemieszczenie się tłoczka w jednej sekcji rozdzielacza (do skrajnej pozycji) otwiera wewnętrzny kanał łączący sekcje i pozwala na zasilenie środkiem smarnych tłoczka w kolejnej sekcji. Tłoczek w ostatniej sekcji po przemieszczeniu się do skrajnej pozycji otwiera kanał do sekcji pierwszej i praca rozdzielacza progresywnego jest kontynuowana.

W jednoprzewodowych dozownikach centralnego smarowania tłoczek roboczy przesuwa się pod wpływem ciśnienia z pompy centralnego smarowania. Tłoczek ten podczas przemieszczania się wyciska odmierzoną porcję środka smarnego aż do osiągnięcia skrajnej pozycji. Wtedy działanie ciśnienia nie powoduje już dalszego wytłaczania oleju – dozownik jest hydraulicznie zamknięty.
Do wykonania kolejnego cyklu konieczne jest odprężenie układu (spadek ciśnienia). Na skutek działania sprężyny w dozowniku, tłoczek powraca do pozycji wyjściowej i jest gotowy na kolejny cykl smarowania.

Również w dwuprzewodowych systemach centralnego smarowania tłoczki dozowników dwuprzewodowych przemieszczają się pod wpływem ciśnienia z dwuprzewodowej pompy centralnego smarowania.
Jednak każdy dozownik podłączony jest do dwóch równoległych linii (magistral). Jedna z nich jest ciśnieniowa (zasilana z pompy), druga odprężeniowa (połączona ze zbiornikiem pompy). O kierunku ruchu tłoczka w tym systemie decyduje ustawienie rozdzielacza głównego (zaworu rozdzielającego lub przełączającego). Zależnie od położenia łączy on naprzemiennie wylot z pompy do jednego z dwóch przewodów magistrali, pozostawiając drugi połączony ze zbiornikiem. Po przełączeniu (samoczynnym lub wymuszonym), przewód magistrali, który był przewodem ciśnieniowym staje się przewodem odprężającym, a przewód odprężający – przewodem ciśnieniowym. Tłoczki dozowników będą przesuwały się z powrotem do położenia wyjściowego.